Op woensdag 7 mei 2025 is het exact 100 jaar geleden dat het eerste publieke projectie-planetarium geopend werd, in het Deutsches Museum, in München.
Dat eerste moderne planetarium werd ontwikkeld door de Duitse firma Carl Zeiss, de ontwikkeling ervan begon al in 1923. Het gebruikte een ingenieus optisch-mechanisch lichtprojectiesysteem om sterren en planeten realistisch te tonen op een koepel.
Vandaag zijn er wereldwijd meer dan 4000 planetaria, waar bezoekers de sterrenhemel en het heelal kunnen beleven: innovatieve planetarium-technologie neemt hen mee op een reis naar de ruimte om te leren over het zonnestelsel en alles daarbuiten.
Planetariumgeschiedenis in een notedop
De ontwikkeling van het projectieplanetarium ontstond uit twee verschillende modellen om de sterrenhemel voor te stellen: enerzijds hemelglobes en anderzijds mechanische modellen van het zonnestelsel, die vooral de onderlinge bewegingsverhoudingen toonden (zoals het befaamde 18de eeuwse planetarium van Eise Eisinga in Franeker, Friesland.). Beider principes werden gecombineerd in de sterrenprojector en maakten zo een geocentrisch zicht op de bewegingen aan de nachtelijke hemel mogelijk.
De ingebruikname van de eerste planetariumprojector (ZEISS Model I) vond plaats op 16 september 1923. Een maand later werd het toestel in een niet-openbare demonstratie voorgesteld aan officiële vertegenwoordigers in het Deutsches Museum.
Op woensdag 7 mei 1925 opende dan het eerste publieke planetarium in het Deutsches Museum in München.
In totaal werden er vóór de Tweede Wereldoorlog 25 projectoren van het Model II geïnstalleerd in Duitsland, de VS, Italië, Japan, de Sovjetunie, Zweden, België, Frankrijk en Oostenrijk.
De wereldwijde verspreiding van het planetarium zette zich voort. Vandaag de dag zijn planetaria te vinden in alle delen van de wereld.
Het digitale tijdperk zorgde ook in de planetariumwereld voor een revolutie. Digitale fulldome-technologie vervangt steeds vaker klassieke planetarium-projectoren, waardoor er technisch gezien geen grenzen meer zijn aan de visuele inhoud in planetaria. Daarnaast worden ook IMAX-koepelsystemen, die soms parallel aan planetariumtechnologie werden geïnstalleerd, vervangen door gedeelde fulldome-technologie. Sterprojectoren blijven echter bestaan ondanks de mogelijkheid van digitale weergave, en vormen een aanvulling op de fulldome-technologie.
Tijdlijn van de geschiedenis van de projectie-planetaria
Urania combineert het beste van twee werelden!
Ook onze sterrenwacht is de trotse bezitter van een planetarium! Meer bepaald beschikken we over een Zeiss ZKP2 projector.
Hoe dat toestel bij Urania terecht kwam, is een heel verhaal! In ons ledentijdschrift "De Sterrenwachter" van okt/nov 2017 doet Jef Van Camp het helemaal uit de doeken!
Lees het verhaal van het Urania Planetarium
Het Zeiss-toestel werd in 2019 aangevuld met een digitale fulldome projector.
Beide systemen functioneren naast elkaar en we zijn het enige planetarium in België dat nog op dagelijkse basis de Zeiss-sterrenprojector inzet! De haarscherpe projectie van de sterrenhemel en de mogelijkheden om complexe zaken zoals coördinaatsystemen aan de hemel aanschouwelijk voor te stellen, bieden een enorme meerwaarde en troef voor onze educatieve werking!
Daarnaast laat de digitale fulldome-projectie toe om voor wat meer "spectakel" te zorgen en zo jong en oud warm te maken voor de wonderen van universum.
N.a.v. deze 100ste verjaardag organiseren we op dinsdagavond 6 mei een speciale Nocturne!
